ผญา
ผญา คนอีสานรู้จักการแต่งผญามาตั้งแต่เมื่อไรไม่มีหลักฐานยืนยันแน่ชัด แต่ได้คาดเดาเอาว่าคงเกิดมีขึ้นพร้อมๆ กับการรู้จักคำ ความหมายของคำทั้งภาษาบาลี สันสกฤต แพร่ขยายมาพร้อมกับอิทธิพลของศาสนา และภาษาโบราณอีสานเองที่มีเอกลักษณ์อยู่ก่อนแล้ว ต่อมามีการพัฒนาขึ้นมาเป็นลำดับตามความเปลี่ยนแปลงทางการศึกษา อ่านรายละเอียดเพิ่มเติม 
ภาษิตโบราณอีสาน ภาษิตโบราณอีสานของชนชาวอีสาน ซึ่งเป็นคติสอนใจนั้นมีหลายแบบ ส่วนมากแสดงออกในแบบ“ผะหยา” มี 2 ประเภทคือ ผญาหย่อย เป็นคำพูดเปรียบเปรย เย้าแหย่ ขำขัน สนุกสนาน แต่จะแผงคำคมเป็นคติสอนใจ และอีกประเภทหนึ่งคือ ผญาภาษิต เป็นถ้อยคำแบบฉันทลักษณ์ ที่มีความไพเราะมีคติสอนใจ ลึกซึ้ง แฝงด้วยคติธรรม ขอยกตัวอย่างดังนี้ อ่านรายละเอียดเพิ่มเติม
ผญาความรักเกี้ยวพาราสี เป็นผญาที่คนอีสานสมัยก่อนได้แต่งและคิดขึ้นเพื่อใช้เป็นเครื่องมือสื่อสารภาษารักระหว่างบ่าวสาว ใช้พูดจาโต้ตอบสื่อความรักกันตามโอกาสอันเหมาะสมต่างๆ หรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า “จ่ายผญา” คนที่สามารถจ่ายผญาได้ดีถูกใจสาวมักจะได้รับเลือกเป็นคู่ครองก่อน อ่านรายละเอียดเพิ่มเติม
ผญาเกี่ยวกับการเมืองการปกครอง การปกครองในสมัยก่อนของคนอีสานจะมีลักษณะแบบเครือญาติ พ่อแม่ปกครองลูก ผู้ใหญ่ปกครองผู้น้อย โดยอาศัยคำสอนของคนเฒ่าคนแก่เป็นแบบอย่างในการปกครอง ซึ่งคำสอนเหล่านั้นมักจะอยู่ในรูปของผญา ซึ่งเรียกว่า “ฮีต” หรือจารีตการปกครอง ต่อไปนี้คือ ผญาที่เกี่ยวกับการปกครองที่คนรุ่นหลังควรเรียนรู้ อ่านรายละเอียดเพิ่มเติม
ผญาเกี่ยวกับการศึกษา เป็นผญาที่กระตุ้นยุยงส่งเสริมให้ลูกหลานเห็นความสำคัญของการศึกษามีมากมาย ซึ่งผญาเหล่านี้จะปรากฏอยู่ตามบทลำ นิทานพื้นบ้าน วรรณคดีอีสาน คำสอนของผู้นำพิธีกรรมตามฮีตสิบสองครองสิบสี่และหลากหลายที่อยู่ในความทรงจำของคนเฒ่าคนแก่ซึ่งพร้อมจะพรั่งพรูออกมาให้ลูกหลานได้รับฟังและนำไปปฏิบัติอย่างเป็นผล อ่านรายละเอียดเพิ่มเตืม
ผญาเกี่ยวกับความทุกข์ยาก การต่อสู้ดิ้นรน คนอีสานเป็นคนที่มีนิสัยทรหด อดทน หนักเอาเบาสู้ ไม่เกี่ยงงาน ไม่กลัวความยากลำบากอาจเป็นเพราะสภาพภูมิศาสตร์ ความเป็นอยู่ ธรรมชาติ สิ่งแวดล้อมและอาชีพ ทำให้พวกเขาต้องมีคุณสมบัติเช่นนั้น นอกจากจะทำงานหนักในท้องไร่ท้องนาแล้ว ยังไปใช้ชีวิตขายแรงงานตามแหล่งที่เจริญทางด้านวัตถุต่างๆเพื่อแลกกับค่าครองชีพด้วย ไม่ว่าชาวอีสานจะไปอยู่ที่ไหน พวกเขาก็จะทุ่มเททำงานอย่างไม่เห็นแก่ความเหน็ดเหนื่อย สร้างความเจริญเติบโต สร้างผลงานให้กับที่นั้นอย่างบริสุทธิ์ใจ ไม่กลัวว่าใครจะได้ดี เรียกว่าเป็นแรงงานที่มีคุณภาพและมีคุณธรรม ไม่เคยเอาเปรียบใคร ส่วนมากแล้วจะเป็นฝ่ายเสียเปรียบมากกว่า ซึ่งพวกเขาถือว่าเป็นการ “เสียสละ” อ่านรายละเอียดเพิ่มเติม
ผญาเกี่ยวกับศาสนา-ศีลธรรม ศาสนา-ศีลธรรม เป็นแบบแผนการดำเนินชีวิตอันล้ำค่าของคนอีสาน เพราะคนอีสานถือเอาศาสนา-ศีลธรรม เป็นเครื่องยึดเหนี่ยวจิตใจมาตั้งแต่โบราณกาล หากใครได้มาสัมผัสรับรู้ชีวิตของคนอีสานจะเห็นว่า พวกเขาเป็นกลุ่มที่เคร่งครัดในศาสนา แม้พวกเขาจะนับถือสองศาสนาในขณะเดียวกันคือพุทธและพราหมณ์แต่พวกเขาก็ผสมผสานคือปรับปรุงหรือปฏิรูปพิธีการของสองศาสนาเข้ากัน จนแยกไม่ออกว่าอะไรคือพุทธอะไรคือพราหมณ์ และสองศาสนานี้ก็เป็นไปด้วยกันอย่างไม่ขัดเขินอันใด อ่านรายละเอียดเพิ่มเติม
ผญาเกี่ยวกับการถ่อมตนการรู้จักประมาณตน คนไทยอีสานส่วนมากจะมีลักษณะอ่อนน้อมถ่อมตัว มีสัมมาคารวะต่อผู้ใหญ่ ทำให้กลุ่มชนอีสานอยู่กันอย่างสงบสุขตลอดมา เช่น ศิษย์อ่อนน้อมถ่อมตนต่อครู ลูกเคารพเชื่อฟังพ่อแม่ ผู้น้อยอ่อนน้อมถ่อมตนต่อผู้ใหญ่ เป็นต้น เหตุที่เป็นดังนี้ส่วนหนึ่งมาจากอิทธิพลของผญาที่คนอีสานถือว่าเป็นคำสอนเตือนใจและนำไปปฏิบัติจนบังเกิดผลดีต่อชีวิต อ่านรายละเอียดเพิ่มเติม
ผญาร่วมสมัย คือ ผญาที่ได้แต่งขึ้นเพื่อให้เข้ากับยุคสมัย เหตุการณ์ปัจจุบัน มุ่งสะท้อนปัญหาต่างๆ ที่เกิดขึ้นในสังคมให้ท่านผู้อ่านได้รับรู้ร่วมกัน เพื่อที่จะได้นำไปเป็นแง่คิด วิเคราะห์วิจารณ์ แยกแยะดีชั่ว เข้าใจปัญหาและมองปัญหาอย่างรอบด้าน อ่านรายละเอียดเพิ่มเติม
